İran İsrail olayına başka yönden bakmak
Bugünlerde İran – İsrail odaklı gelişmeler üzerinden çok değişik yorumlarla karşılaşıyoruz. Bende şaşkınlık yaratan bu yorumların yüzeyselliği ve sığlığı!!! Bu açıdan bakıldığında yapılan yorumların tarihi perspektiften de yoksun olmaları!!!
İkinci Dünya Savaşının unutulan bir cephesi de iran dı!!! 1941de iran ingilizler ve Ruslar tarafından işgal edildi!! Neredeseyle tüm petrol havzalarının kontrolü ingilizlere geçti!!! Rus ve İngiliz birlikleri Tahranda buluşarak işgali tamamladılar!!! Yönetim bir çeşit manda yönetimine dönüştürüldü !!! Ünlü “Tahran konferansı” esasında işgal altındaki manda yönetimindeki iran da bu yüzden yapıldı!!! İşgali dayanağı rusyaya yardım ulaştırılması için bir koridor açmaktı!!! Montrö sözleşmesi ve boğazlardaki Türk hakimiyeti aynı birinci dünya savaşındaki gibi bir yol izlenmesine engel olduğu için aynı yöntemi (Rusyaya boğazlardan geçerek yardım ulaştırma) izlemekten çekindiler. Çanakkalede aldıkları derslerin de etkisiyle İranı işgal etmek yoluna gittiler!!! Bu işgal sayesinde İran petrolleri üzerinde de uzun süren ABD, İngiliz hegomonyası başlamış oldu!!!
Kısaca Montrö sözleşmesi Türkiyenin barış içinde yaşamasının teminatı olurken iranın işgaline yol açan ana nedenlerden bir oldu!!! Bugünkü jeopolitik denklemde İranın yerini anlamak için tarihi perspektiften bakabilmek!!! 1941 de ki bu işgali ve sonrasındaki günümüze kadar gelişen bir kısmına bizimde çocukluğumuzdan itibaren tanıklık ettiğimiz olayları iyi değerledirebilmek tarihi perspektiften de bakabilmeyi özellikle 1941 deki iranın işgal ile sonuçlanan harekatı ve etkilerini de görebilmeyi gerektirmektedir.
Sonuç: Bölgesel jeopolitik denklemde farklı bakış açılarına göre Türkiye ve İran hem birbirnin alternatifi hemde birbirinin tamamlayıcısı olarak görülebilirler!!! Unutulmaması gereken emperyalizm iki ülkeyi birbirine rakip hatta düşman olarak görmeyi tercih etme eğilimindedir!!! Bu yüzden Atatürk dönemindeki dış politikamızda iran konusundaki yaklaşım çok ilginçtir!!! İran şahı Türkiyeyi model olarak alma eğiliminde hareket ederken başına gelmeyen kalmadı!!! 1941 de iranın işgali sonucu yönetim değişti ve olay çok farklı bir boyuta evrildi!!! Bugüne kadar olan süreçte ise yaşanan olaylarla İran çok çok daha farklı bir yöne savruldu!!!
AHMET YÜCEYAVUZ
News